Tuyến nước bọt là cơ quan cơ thể có nhiệm vụ sản xuất ra nước bọt – dịch lỏng ở trong khoang miệng và họng. Nó chứa các enzyme tham gia vào quá trình tiêu hóa thức ăn, các kháng thể cũng như các chất khác giúp ngăn ngừa nhiễm trùng họng miệng. Nhưng cũng rất nhiều loại u lành tính và ác tính (ung thư) bắt nguồn từ những tuyến này. Hãy cùng Dento tìm hiểu qua bài viết dưới đây. Cơ thể có 2 loại tuyến nước bọt, đó là các tuyến nước bọt chính và các tuyến nước bọt phụ. Mỗi bên mặt gồm 3 tuyến nước bọt chính: Tuyến mang tai: Tuyến nước bọt lớn nhất, nằm ở ngay trước tai. Khoảng 70% các khối u tuyến nước bọt bắt nguồn từ đây. Phần lớn các khối u này lành tính, nhưng tuyến mang tai vẫn là nơi các khối u ác tính hay xuất hiện nhất. Tuyến dưới hàm: Nhỏ hơn và nằm dưới hàm. Chúng tiết ra nước bọt ở dưới lưỡi. Khoảng 10-20% khối u bắt nguồn từ tuyến này, và khoảng 50% chúng là ác tính. Tuyến dưới lưỡi: Tuyến nhỏ nhất, nằm dưới sàn miệng và ở dưới mặt bên lưỡi. Các khối u có nguồn gốc ở đây khá hiếm. Có tới vài trăm tuyến nước bọt phụ có kích thước rất nhỏ, phải quan sát dưới kính hiển vi mới thấy được. Những tuyến này nằm rải rác ở bên dưới môi, lưỡi, vòm miệng và bên trong má, mũi, xoang và thanh quản. Khối u ở những tuyến này thường không phổ biến tuy nhiên nếu xuất hiện, tỉ lệ ác tính cao hơn lành tính. Ung thư các tuyến nước bọt phụ thường khởi phát ở vòm miệng Các khối u lành tính Phần lớn các khối u tuyến nước bọt lành tính, nghĩa là chúng sẽ không lan tới các bộ phận khác của cơ thể. Những khối u này hầu hết không đe dọa tới tính mạng của bạn. Có rất nhiều loại u tuyến nước bọt lành tính ví dụ như u biểu mô tuyến, u Warthin, u hỗn hợp… Các khối u lành thường được chỉ định phẫu thuật. Rất hiếm khi chúng chuyển dạng ác tính, trừ khi không được điều trị trong một thời gian dài hoặc chúng không được cắt bỏ hoàn toàn và phát triển lại sau đó. Hiện tại chưa giải thích được chính xác tại sao u lành lại chuyển dạng thành u ác tính. Ung thư tuyến nước bọt Có rất nhiều loại ung thư tuyến nước bọt. Bản thân tuyến nước bọt bình thường được cấu tạo từ nhiều loại tế bào, do đó khối u có thể bắt nguồn từ bất cứ loại tế bào nào. Các loại ung thư được gọi tên theo chính những tế bào tuyến có hình dạng giống với tế bào khối u nhất khi quan sát dưới kính hiển vi. Các bác sĩ thường phân độ ung thư (từ 1 đến 3, hay từ thấp tới cao), dựa trên sự bất thường của ung thư dưới kinh hiển vi. Thang phân độ này giúp bác sĩ tiên lượng được về mức độ phát triển và lan rộng của ung thư: Độ 1 (biệt hóa tốt - độ thấp) các tế bào ung thư rất giống với các tế bào tuyến nước bọt bình thường. Chúng thường có xu hướng phát triển chậm và đem lại kết quả điều trị tốt. Độ 2 (biệt hóa trung bình - độ trung bình) nằm giữa độ 1 và độ 3 Độ 3 (biệt hóa kém - độ cao) chúng rất khác so với các tế bào bình thường, thường phát triển và lan nhanh. Kết quả điều trị không tốt như độ 1. Ngoài ra phân loại ung thư dựa trên kích thước và giai đoạn phát triển của khối u cũng khá phổ biến. Phân loại theo tên gọi của các tế bào ung thư: Ung thư biểu mô dạng nhầy - biểu bì Là loại hay gặp nhất của ung thư tuyến nước bọt. Hầu hết gặp ở tuyến mang tai. Chúng ít khi thấy ở tuyến dưới hàm hoặc các tuyến nước bọt phụ. Thường ở mức độ 3, tuy nhiên cũng có thể gặp ở độ 1 và 2. Ung thư tuyến dạng chùm nang Ung thư tuyến dạng chùm nang thường phát triển chậm và ở mức độ thấp. Rất khó để loại bỏ hoàn toàn do chúng thường lan rộng theo các dây thần kinh. Những khối u này thường tái phát ngay sau khi điều trị (phẫu thuật hay xạ trị) hoặc nhiều năm sau đó. Điều trị có kết quả tốt với những khối u có kích thước nhỏ. Ung thư biểu mô tuyến Là thuật ngữ được sử dụng để mô tả các khối u ác tính có nguồn gốc từ các tế bào tuyến (các tế bào làm nhiệm vụ tiết dịch). Có nhiều dưới loại của ung thư biểu mô tuyến: Ung thư biểu mô tuyến tế bào acid: Đa phần các tế bào acid có nguồn gốc ở tuyến mang tai. Chúng thường phát triển chậm và xuất hiện ở lứa tuổi trẻ hơn các ung thư tuyến nước bọt khác. Tùy vào mức độ phát triển vào các mô lân cận mà tiên lượng bệnh có khác nhau. Ung thư biểu mô tuyến đa hình biệt hóa thấp (PLGA): Những khối u này thường phát triển chậm và gặp ở các tuyến nước bọt phụ, thường chữa trị được. Các thể u hiếm gặp: Một số ở mức độ thấp và thường có kết quả điều trị tốt: Ung thư biểu mô tuyến tế bào ưa bazơ Ung thư tế bào sáng Ung thư tuyến nang Ung thư tuyến nhầy Ung thư tuyến lympho nhầy Ung thư tuyến niêm mạc Các ung thư tuyến hiếm gặp khác - thường ở mức độ cao và tiên lượng điều trị không tốt: Ung thư biểu mô ống tuyến Ung thư biểu mô tế bào khổng lồ U ác tính hỗn hợp Có 3 loại: Ung thư biểu mô và u hỗn hợp tuyến Ung thư biểu mô và sarcoma Khối u hỗn hợp di căn Hầu hết những khối u ác tính hỗn hợp ở dạng 1. Hai dạng còn lại rất hiếm gặp. Ung thư biểu mô và u hỗn hợp tuyến phát triển từ u hỗn hợp tuyến lành tính (có tên gọi là u biểu mô tuyến hỗn hợp). Loại u này xảy ra chủ yếu ở các tuyến nước bọt chính. Việc phân độ và đánh giá mức độ lan rộng (giai đoạn) rất quan trọng trong việc điều trị và tiên lượng. Các loại ung thư tuyến nước bọt hiếm gặp khác Ung thư biểu mô tế bào vảy: Loại này hay gặp ở người già. Nó thường phát triển sau khi xạ trị các loại ung thư khác ở vùng hàm mặt. Tiên lượng thường xấu. Ung thư biểu mô và cơ biểu mô: Hay tái phát sau khi điều trị hoặc di căn tới các bộ phận khác. Ung thư tế bào nhỏ: Những tế bào này có đặc điểm giống các tế bào thần kinh. Chúng thường hay gặp ở các tuyến nước bọt phụ và phát triển rất nhanh. Ung thư biểu mô không biệt hóa: Nhóm ung thư này gồm các tế bào nhỏ không biệt hóa, các tế bào lớn không biệt hóa và các tế bào biểu mô lympho. Chúng là các ung thư mức độ cao, thường di căn. Tiên lượng xấu. Các loại ung thư khác tác động tới tuyến nước bọt Bản thân các ung thư này không phải ung thư tuyến nước bọt thật sự, do chúng bắt nguồn ở các cơ quan khác của cơ thể, di căn tới tuyến nước bọt. U lympho không Hodgkin: Đa phần u lympho không Hodgkin bắt nguồn từ các hạch lympho, hiếm hơn là ở các tế bào miễn dịch trong tuyến nước bọt. Chúng được điều trị khác hoàn toàn so với các loại ung thư ở tuyến nước bọt. Đa phần u lympho ở tuyến nước bọt gặp trong hội chứng Sjogren (hội chứng khiến hệ thống miễn dịch tấn công các tế bào tuyến nước bọt) Sarcoma: Bản thân tuyến nước bọt gồm mạch máu, các tế bào cơ, và các tế bào của mô liên kết. Ung thư bắt nguồn từ các loại tế bào trên gọi là sarcoma. Chúng hiếm khi xảy ra ở tuyến nước bọt. Ung thư tuyến nước bọt thứ phát: Các loại ung thư mà bắt đầu ở bất cứ đầu trên cơ thể và lan tới tuyến nước bọt được gọi là ung thư tuyến nước bọt thứ phát. Chúng được điều trị dựa vào cơ quan đầu tiên của cơ thể mà chúng xuất hiện. Theo MayO Clinic và SalivaryGlandCancer